به نقل از «خبرگزاری آریا»

وقتي با شجريان رسيديم، خالق «مرغ سحر» رفته بود...

تاریخ انتشار: ۲ شهریور ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۴۹۹۷۷۶

خبرگزاري آريا - هفته نامه صدا - علي نامجو: «مرغ سحر» ساخته «مرتضي ني داوود» سال هاست که به عنوان قطعه پاياني کنسرت هاي «محمدرضا شجريان» اجرا مي شود؛ اما اين اثر اولين بار چه زماني در کنسرت هاي اين خواننده نامدار که يک ملت چشم انتظار برگزاري کنسرتي ديگر از او هستند؛ خوانده شد؟ «داريوش پيرنياکان» ماجرا را اين گونه شرح مي دهد:
«سال ها قبل با آقاي شجريان در سن خوزه کنسرت داشتيم و مي دانستيم که استاد ني داوود همان جا زندگي مي کند، تصميم گرفتيم ايشان را براي اجرا در سن خوزه دعوت کنيم که متاسفانه وقتي به آن جا رسيديم، استاد دو روز قبل تر از دنيا رفته بود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در کنسرتي که برگزار شد، آقاي شجريان اعلام کرد به خاطر درگذشت استاد ني داوود، يک دقيقه سکوت مي کنيم و قطعه «مرغ سحر» را اجرا. از همان زمان ديگر قطعه «مرغ سحر» به عنوان قطعه پاياني در کنسرت ما اجرا شد و هر وقت کنسرت داشتيم مردم اصرار مي کردند اين اثر را اجرا کنيم.»
شايد اوضاع اجتماعي، سياسي از يک سو و ويژگي هاي هنري «مرغ سحر» از سوي ديگر باعث شدند بعد از گذشت نيم قرن از ساخت اين تصنيف به سرودي همه گير ميان مردم تبديل شده باشد. در بيست و هفتمين سالگرد درگذشت مرتضي خان ني داوود با داريوش پيرنياکان نوازنده تار و سه تار، مدرس و پژوهشگر موسيقي گفت و گويي انجام داده ايم.

«مرتضي ني داوود» چه جايگاهي در آهنگسازي موسيقي ايراني و نوازندگي ساز تار داشت؟
استاد ني داوود يکي از استادان برجسته موسيقي ايراني است. تاثير ايشان در تارنوازي و ساخت آهنگ هاي ماندگار بر کسي پوشيده نيست. خانواده ايشان يک خانواده کاملا اهل موسيقي بود. پدر ايشان «بالاخان» هم جزو نوازنده ها بود و برادرشان هم موسي ني داوود ويولن نوازي مي کرد و در اکثر آثار مرحوم ني داوود ويولن نواخته است.
استاد ني داوود با اينکه در مکتب ميرزا حسينقلي (آقاي حسينقلي) تار مز يد اما شيوه خاص خودش را در نوازندگي داشت. ايشان بسيار پرسرعت، پرقدرت، با انرژي بالا و در عين حال لطيف و زيبا ساز مي نواخت و آهنگ هايي که ساخته هم جزو آهنگ هاي ماندگار است. تصنيف «مرغ سحر» معروف ترين شان است که الان تقريبا به سرود ملي تبديل شده است.
مرحوم ني داوود تصانيفي در دستگاه هاي همايون، شور و افشاري ساخته که اکثرشان را مي توان ماندگار دانست. مي توان گفت که استاد مرتضي ني داوود جزو برجستگان موسيقي رديف دستگاهي ايران نيز بوده است. ايشان يک دوره نيز رديف را در راديو ضبط کرد. آقاي ني داوود هم شاگرد ميرزا حسينقلي فراهاني بوده و هم شاگرد غلام حسين درويش خان. استاد ني داوود جزو کساني است که موفق مي شود از درويش خان نشان تبرزين طلا بگيرد.
درويش خان اين نشان را به چه کساني مي داد؟
به کساني که در سطح عالي نوازندگي قرار مي گرفتند.
درباره کشف و آموزش قمرالملوک وزيري هم برايمان توضيح دهيد...
يکي از خدمت هاي بزرگ آقاي ني داوود به موسيقي ايراني، کشف استعدادي چون قمرالملوک وزيري است. استاد ني داوود قمر را کشف کرد و بعد قطعاتي را با صداي ايشان روي صفحه ضبط کرد. خيلي از تصانيف ني داوود را قمر خوانده ولي نوازندگي تار آن ها برعهده اميرارسلان خان درگاهي است.
قمر در همسايگي استاد ني داوود بود و پا به پاي مادربزرگش در محافل مذهبي مي خواند. استاد ني داوود صداي ايشان را شنيد و درخواست کرد قمر را تعليم بدهد. اين طور شد که قمر هم به عنوان يکي از ماندگارترين صداهاي موسيقي ايراني خودش را مطرح کرد. موسيقي در آن دوره با محدوديت اجتماعي مواجه بود و به اندازه امروز گستردگي نداشت. مرحوم ني داوود هم چون خودش به درجه بيان در موسيقي رسيد و تمام دوره هاي موسيقي را تمام کرد، کلاس هاي موسيقي راه انداخت و شروع به تدريس کرد. ايشان به طور معمول خواننده تربيت نمي کرد و معمولا انجام اين کار برعهده اساتيد آواز بود اما گاهي استعداد افرادي چون قمرالملوک وزيري را مي ديد و اين استعداد را تعليم مي داد.

خواننده ها معمولا نزد اساتيد آواز مي رفتند اما با نوازنده ها هم کار مي کردند تا با رموز اجراي موسيقي نيز آشنايي داشته باشند. در تاريخ موسيقي ايران تعداد نوازنده هاي مطرحي که به تعليم آوازخوان ها پرداخته باشند محدود است. آن ها معمولا با آوازخوان ها همخواني و هم ياري مي کردند تا آوازخوان ها راه بيفتند اما نقش استادي براي آوازخوان ها نداشتند. البته يکسري نوازنده در تاريخ موسيقي ايران وجود دارد که نوازنده هاي مطرحي نبودند اما آوازخوان هاي خيلي زيادي را تربيت کردند.
استاد اسماعيل مهرتاش بارزترين نمونه اين افراد است که تارنواز بود اما در اصل در زمينه تربيت آوازخوان ها موثرتر واقع مي شد و آوازخوان هايي چون استاد عبدالوهاب شهيدي، محمد منتشري، محمدرضا شجريان، جمال وفايي و خيلي هاي ديگر را تربيت کرد. استاد نورعلي خان برومند هم نوازنده تار و سه تار بود اما معمولا شيوه اي از خوانندگي مرحوم طاهرزاده را کار مي کرد.
استاد ني داوود اهل يک خانواده کليمي بود. يهودي ها يک زماني گرايش عجيبي به موسيقي ايراني داشتند. اين گرايش از کجا نشأت مي گرفت؟
من به دانشجوهايم گفته ام که جا دارد در اين مورد يک پايان نامه نوشته شود. کليمي ها به موسيقي ايراني خيلي خدمت کردند. در گذشته موسيقي هميشه از طرف قشريون نهي مي شد و در آن روزها که مسلمان ها در خفا موسيقي کار مي کردند، کليمي ها از اين نظر آزاد بودند و خدمات ويژه اي به موسيقي ايراني ارزاني داشتند. من با کليمي هايي که از ايران رفته اند هم در ارتباط هستم.
آن ها شديدا خودشان را ايراني مي دانند و نگاه بسيار عميق فرهنگي و ملي به ايران دارند. همه مي دانند که در تاريخ کوروش هخامنشي خدمت بزرگي به يهودي ها کرده و بعد از فتح بابل آن ها را آزاد کرد. گفت شما آزاديد و دين تان آزاد است. به همين خاطر نه فقط در دوره پهلوي که حتي قبل تر اساتيد برجسته کليمي از جمله يحيي زرپنجه و نصرالله زرين پنج به موسيقي ايران خدمت هاي ارزنده اي کرده اند. بايد به اين اساتيد پرداخته شود تا در تاريخ ماندگار بمانند.
به عنوان يک کارشناس و متخصص در زمينه ساز تار، فکر مي کنيد وجه تمايز رديف مرتضي ني داوود با رديف ديگر نامداران اين عرصه در چيست؟
رديفي که استاد ني داوود ضبط کرده همان رديف ميرزا حسينقلي است و فقط يکسري تفاوت هاي جزئي با آن رديف دارد. درويش خان هم شاگرد ميرزا حسنقلي است و فقط يکسري تفاوت هاي جزئي با آن رديف دارد. درويش خان هم شاگرد ميرزا حسينقلي بوده، يعني تمامي شاگردهاي درويش خان هم رديف ميرزا حسينقلي را نقل کرده اند و فقط در شيوه اجراي رديف ها يک سري تفاوت هاي جزيي وجود دارد.
خود مرحوم ني داوود هم هيچ وقت نمي گويد آن رديفي که ضبط کرده متعلق به خودش است و اتفاقا مي گويد رديفي است که از درويش خان ياد گرفته است. ايشان هم يک آهنگساز مطرح و قهار بود و هم يک نوازنده بسيار خوب. آثار زيادي با آهنگسازي استاد ضبط شده. همچنين يک سري تک نوازي ها نيز از ايشان وجود دارد که جزو آثار بسيار ماندگار و بايگاني موسيقي است.
من به شاگردهايم توصيه مي کنم اين تک نوازي ها را ياد بگيرند و جوان ها هم واقعا به اين شيوه علاقه نشان مي دهند چون شيوه پرانرژي و پرتحرکي دارد.
کارهايي که استاد ني داوود در زمينه تصنيف سازي، پيش درآمد و رنگ انجام داده هم جزو آثار ماندگار موسيقي است و در هر زمان مي شود از آن ها استفاده کرد. اوايل که راديو راه افتاد، موسيقي به صورت زنده در راديو پخش مي شد و استاد ني داوود يکي از پيشگامان اجراي موسيقي زنده در راديو بود. متاسفانه به دليل اينکه در آن دوره هنوز ضبطي در کار نبود بخش زيادي از آن آثار امروز در دسترس نيست تا عموم دريابند ايشان چقدر فعال و البته توانمند بوده اند.

«مرغ سحر» چه ويژگي هايي دارد که تا اين حد محبوب شده و به قول شما امروز مثل يک سرود ملي است؟
براي خلق اين قطعه نام دو استاد شهير در کنار هم قرار گرفته؛ استاد ملک الشعراي بهار که جزو قله هاي ادبيات معاصر است و استاد مرتضي ني داوود از برجسته ترين آهنگسازها و نوازندگان موسيقي ايراني. از سوي ديگر در شعر «مرغ سحر» مفاهيمي به کار رفته که از آن مي توان در هر دوره زماني استفاده کرد. هرکجا که احساس شود کشور از نظر اجتماعي و سياسي در خفقان و تحت فشار قرار گرفته مي شود اين اثر زمزمه مي شود. جدا از بحث هاي تکنيکي، دليل استقبال از اين اثر هم همين است. حتي گروه هاي موسيقي پاپ هم «مرغ سحر» را اجرا مي کنند. همه اين ها به مفاهيم اجتماعي- سياسي شعر ملک الشعراي بهار بر مي گردد که با آهنگ زيباي استاد ني داوود ترکيب شده و يک اثر ماندگار را ساخته است.
شعر «مرغ سحر» در زمان خفقان سياسي دوره حکومت رضاخان پهلوي سروده شده است. ملک الشعراي بهار آن زمان مورد غضب بود و زنداني هم شد. شاعر بعضي از تصنيف هاي استاد شهنازي هم ملک الشعراي بهار است. به هر روي هنرمندهاي برجسته معمولا مسائل را ريزتر از آدم هاي ديگر مي بينند. اگر کسي مسائل ريز جامعه را درک نکند و بگويد هنرمند است، به نظرم ادعاي باطلي دارد. هنرمندي که تاريخ، اجتماع و جامعه خودش را درک نکند و با آن عجين نباشد، نمي تواند آثار تاثيرگذاري در زمينه هنر به اجرا بگذارد.
اين قطعه هم پيش از انقلاب اجرا مي شد و هم پس از انقلاب. دليلش هم اين است که چنين آثاري تاريخ مصرف ندارند. قطعه ماندگار «اي ايران» هم همين وضعيت را دارد. در آن اثر هم حسين گل گلاب و استاد روح الله خالقي چنين ترکيب ماندگاري را خلق کرده اند. هر دوي آن ها از اهانت نيروهاي خارجي در جنگ جهاني دوم به ايران متاثر شدند. هنر چيزي است که در بستر جامعه ايجاد مي شود و موجب رشد جامعه مي شود. به نظر مي رسد اينجا هم بحث قديمي و البته جذاب دغدغه هنر پيش مي آيد.
همان ماجراي هنر براي هنر يا هنر براي جامعه...
بله. درست است. به باور من، هنري پيشرو است که بتواند مردم را به دنبال خود بکشاند. هنري که به دنبال مردم برود، هنر تاريخ مصرف دار و هنر روزمرگي است. يک سرود 70 سال پيش ساخته شده و هنوز هم در تمامي محافل خوانده مي شود و مردم عرق ملي و وطن پرستي شان را با آن نشان مي دهند. اين يعني کشاندن مردم به دنبال خود. ما هنرمنداني هم داريم که براي روزمرگي کار مي کنند.
در گذشته هم نمونه شان وجود داشت. در آن سال ها خوانندگان زيادي داراي سام و رسم بودند اما الان هيچ اسمي از آن ها نيست و نسل جديد اصلا آن ها را نمي شناسد؛ در حالي که اسم استاد بنان، استاد تاج اصفهاني و استاد شجريان تا زماني که موسيقي هست، جريان دارد و تکرار مي شود. آهنگسازها و نوازندگاني چون روح الله خالقي، ابوالحسن صبا، پرويز مشکاتيان، مرتضي ني داوود، علي تجويدي، مرتضي محجوبي، مجيد وفادار، محمدرضا لطفي و حسين عليزاده هم همينطور. اين ها در روند هنري تاثيرگذار بودند و مردم را به دنبال خود مي کشاندند.
از استاد ني داوود چه خاطره اي داريد براي مان بازگو کنيد؟
من شاگرد استاد علي اکبر خان شهنازي بودم. در آن سال ها براي جوان هاي نوازنده خيلي مهم بود که اساتيد مضراب را چطور در دست مي گيرند. اين بحث ها معمولا بين ما نوازنده هاي جوان وجود داشت. من در سن 21 سالگي به دنبال استاد ني داوود بودم تا در اين مورد با ايشان صحبت کنم. پرس و جو کردم و گفتند ايشان در خيابان فردوسي رو به روي بانک مرکزي يک فروشگاه الکتريکي دارد. به دنبال آدرس رفتم و فروشگاه آقاي ني داوود را پيدا کردم. وارد فروشگاه شدم و ديدم که يک آقاي بسيار شيک با کت و شلوار مشکي و کراوات آن جا نشسته و کمي آن طرف تر هم فروشنده مغازه ايستاده. از آن آقاي کت و شلواري پرسيدم که به سراغ آقاي ني داوود آمده ام.

گفت ني داوود را چکار داري؟ گفتم من شاگرد استاد شهنازي هستم و مي خواهم استاد ني داوود را هم از نزديک ببينم. بعد ايشان گفت من ني داوود هستم، بيا اينجا بنشين. انگار دنيا را به من داده بودند. خيلي خوشحال شدم و رفتم در کنار ايشان نشستم. آقاي ني داوود پرس و جور کرد و از من پرسيد آقاي شهنازي هنوز هم تدريس مي کند؟ من هم جواب دادم بله. ايشان خوشحال بود چون اين دو استاد از قبل دوست بودند و با همديگر تصانيف آقاي شهنازي را با صداي قمر روي صفحه ضبط کرده بودند.
در ادامه استاد ني داوود پرسيد با من چکار داري؟ گفتم چون شما شاگرد ميرزا حسينقلي و همينطور درويش خان بوده ايد، مي خواهم بدانم مضراب را چطور به دست مي گيريد. استاد ني داوود توضيح داد که همه نوازنده ها مضراب را به يک شکل مشخصي در دست مي گيرند اما استاد شهنازي چون يک مقدار مضرابش بزرگتر است آن را کمي متفاوت تر به دست مي گيرد وگرنه فرقي ندارد. در ادامه درخصوص موسيقي صحبت کرد و خيلي خوشحال بود که جواناني همچون من به موسيقي اهميت مي دهند.
در پايان من گفتم استاد مي توانم شما را يک بار ديگر هم ببينم؟ ايشان گفت هر وقت دلت خواست مي تواني به اين جا بيايي. خاطرم هست که يک بار ديگر هم رفتم و ايشان را ديدم. بعدها استاد از ايران رفت و در آمريکا زندگي کرد تا اين که در سال 69 در آمريکا درگذشت.
شما زمان درگذشت استاد ني داوود کجا بوديد؟
اتفاقا آن زمان ما با گروه آقاي شجريان در سن خوزه کنسرت داشتيم و مي دانستيم که استاد همان جا زندگي مي کند. اجراي اول مان در شهر ديگري بود. آن اجرا که تمام شد، تصميم گرفتيم به همراه آقا شجريان برويم و ايشان را براي اجرا در سن خوزه دعوت کنيم که متاسفانه وقتي به آن جا رسيديم، استاد دو روز قبل تر در سن 90 سالگي از دنيا رفته بود. در کنسرتي که برگزار شد هم آقاي شجريان اعلام کرد به خاطر درگذشت استاد ني داوود، يک دقيقه سکوت کرده و قطعه «مرغ سحر» را اجرا مي کنيم. از همان زمان ديگر قطعه «مرغ سحر» به عنوان قطعه پاياني در کنسرت ما اجرا شد و هر وقت کنسرت داشتيم مردم اصرار مي کردند اين اثر را اجرا کنيم.
قطعه «مرغ سحر» را در کنسرت سن خوزه به صورت في البداهه اجرا کرديد يا از قبل روي آن تمرين داشتيد؟
من به عنوان نوازنده تار، آقاي جمشيد عندليبي نوازنده ني و آقاي مرتضي اعيان نوازنده تنبک و همچنين آقاي شجريان به عنوان خواننده آن کنسرت، اجراي قطعه «مرغ سحر» را از قبل بلد بوديم و مشکلي براي اجراي آن اثر وجود نداشت. فقط دل مان مي خواست «مرغ سحر» دو روز بعد از مرگ استاد ني داوود به روح خالق اين اثر تقديم شود.

منبع: خبرگزاری آریا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۴۹۹۷۷۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

وقتی تیم های حریف بایرلورکوزن فکر می کنند رکورد شکست ناپذیری این تیم را پایان داده اند (فان) / فیلم

وقتی تیم های حریف بایرلورکوزن فکر می کنند رکورد شکست ناپذیری این تیم را پایان داده اند.

دانلود (2.5MB)